W zapobieganiu powikłaniom cukrzycy, w tym zespołowi stopy cukrzycowej, należy pamiętać o odpowiednim odżywianiu. Prawidłowa dieta w cukrzycy ma na celu uregulowanie i uzyskanie prawidłowej glikemii na czczo oraz po posiłkach. Aby to osiągnąć należy odpowiednio komponować posiłki i prawidłowo dobierać produkty do ich przyrządzenia.
Ogólne zasady odżywiania dla osób chorych na cukrzycę:
- Dzienne zapotrzebowanie energetyczne powinno być ustalone indywidualnie w zależności od wagi, wzrostu, aktywności fizycznej danej osoby czy też chorób współistniejących.
- Przy komponowaniu jadłospisu należy zadbać o prawidłowy podział kalorii na poszczególne posiłki.
- Spożywając posiłki należy zachować regularność – zalecane jest 4/5 posiłków w ciągu dnia, co ok. 3 godziny.
- Nie należy podjadać miedzy posiłkami. Nie łączyć dwóch posiłków w jeden.
- Należy dbać o odpowiednią podaż węglowodanów, tłuszczy, białek, błonnika, witamin i mikroelementów.
- Warzywa najlepiej spożywać do każdego posiłku.
- Owoce spożywać w postaci nieprzetworzonej, przed godzina 16.00 i w trakcie posiłku.
- Produkty zbożowe powinny być pełnoziarniste (jeżeli nie ma innych wskazań)
- Codziennie należy spożywać nabiał, najlepiej w postaci jogurtu, kefiru, maślanki, twarogu.
- Tłuszcze zwierzęce powinno się zastępować tłuszczami roślinnymi jednocześnie pamiętając o ograniczeniu ilościowym.
- Spożycie mięsa należy ograniczyć, zastępując je rybami, jajami lub nasionami roślin strączkowych.
- Należy unikać słodyczy i cukrów dodanych, napojów gazowanych i soków.
- Sól należy ograniczyć w znacznym stopniu, potrawy można doprawiać ziołami.
- Należy dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu (ok. 2 litrów płynów dziennie).
- Alkohol, papierosy i inne używki należy odstawić.
WĘGLOWODANY
Węglowodany powinny stanowić główne źródło energii wszystkich osób chorujących na cukrzycę
Spożywać należy węglowodany złożone, o niskim indeksie glikemicznym, które nie powodują nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi, pozwalając utrzymać glikemię na właściwym poziomie jednocześnie zapobiegając występowaniu hipo i hiperglikemii.
Najlepsze źródła węglowodanów złożonych: płatki owsiane, otręby, bataty, ryż, kasza, ziemniaki, nasiona, warzywa, owoce, pełnoziarniste pieczywo, pełnoziarnisty makaron
Węglowodany proste, wywołujące znaczne wahania glikemii, należy ograniczyć do minimum, gdyż mogą z czasem powodować wystąpienie przewlekłych powikłań cukrzycy (w tym zespół stopy cukrzycowej).
Źródła węglowodanów prostych: cukier rafinowany, ciasta, biszkopty, dżemy, konfitury, jasne pieczywo, jasne makarony
BIAŁKA
Niedobór białka w diecie może prowadzić do znacznego obniżenia odporności oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycy.
Pełnią w organizmie wiele ważnych funkcji (służą do budowy i regeneracji tkanek, są podstawowym składnikiem krwi, licznych enzymów, pełnią rolę nośnika niektórych witamin i składników mineralnych, biorą udział w regulacji ciśnienia krwi i procesów odpornościowych).
Należy dostarczać organizmowi zarówno białko pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego, najlepiej w stosunku 1:1.
TŁUSZCZE
Obok węglowodanów, powinny być głównym źródłem energii.
Korzystne dla zdrowia właściwości mają kwasy tłuszczowe wielonienasycone (PUFA), które wpływają na obniżenie stężenia LDL – cholesterolu we krwi, zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań ze strony układu krążenia oraz zapewniają właściwy stan skóry, co ma znaczenie w zapobieganiu i leczeniu zespołu stopy cukrzycowej.
Tłuszcze nasycone powinny być znacznie ograniczone, ponieważ zwiększają stężenie cholesterolu frakcji LDL we krwi, co może prowadzić m.in. do miażdżycy oraz zawału mięśnia sercowego.
WITAMINY Z GRUPY B
B1 – Benfotiamina to rozpuszczalna w tłuszczach forma witaminy B1 (tiaminy). Łatwiej przenika do struktur nerwowych (zapewniając sprawność funkcjonowania komórek nerwowych) oraz uszkodzonych w przebiegu cukrzycy naczyń i narządów. Blokuje procesy glikacji, poprzez które podwyższone stężenia glukozy powodują uszkodzenie tkanek i narządów. Szczególnie zalecana jest w leczeniu i profilaktyce neuropatii cukrzycowej. Przynosi ulgę w uporczywych dolegliwościach oraz poprawia komfort życia pacjentów. Zapobiega powstawaniu zespołu stopy cukrzycowej.
B1, B2, B7 – Wpływają na metabolizm komórkowy i pełnią role m.in. kofaktorów enzymów. Biorą udział w przemianie węglowodanów, białek (wit. B1 i B2) i tłuszczów (biotyna – wit. B7). Umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie wszystkich komórek, w szczególności układu nerwowego i mózgu.
B12 – Witamina B12 – zapobiega chorobom układu krążenia. Niedobór przyczynia się m.in. do rozwoju niedokrwistości, schorzeń układu nerwowego oraz do postępującego osłabienia i zmęczenia. Na niedobór witaminy B12 narażone są osoby przyjmujące metforminę.
Źródło witamin: mleko, produkty mleczne, jaja, mięso, przetwory mięsne, ryby, nasiona roślin strączkowych, drożdże
KWAS ALFA-LIPONOWY (ALA)
Wiąże toksyczne związki metali i usprawnia ich usuwanie z organizmu. Bierze udział w regeneracji utlenionych białek, uszkodzonych lipidów i kwasów DNA. Stosuje się go w zapobieganiu oraz leczeniu zaburzeń czucia w polineuropatii cukrzycowej.
Kwas alfa-liponowy zwiększa insulinowrażliwość. Pozytywnie oddziałuje na metabolizm w komórkach nerwowych. Jest silnym antyoksydantem – neutralizuje wolne rodniki.
Korzystnie wpływa też na gospodarkę węglowodanową i lipidową. Obniża stężenie szkodliwych triacylogliceroli w komórkach beta trzustki.
Związek należy do grupy nasyconych kwasów tłuszczowych. Działa podobnie jak witaminy. Wpływa na wiele procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Usprawnia pracę układu krążenia i mięśni.
Źródło: orzechy włoskie, siemię lniane, oleje roślinne
WITAMINY C, E I PROWITAMINA A
Ograniczają rozwój neuropatii cukrzycowej. Ograniczają rozwój późnych powikłań cukrzycy, hamując rozwój miażdżycy, zmniejszając ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca, ograniczając rozwój procesów degeneracyjnych w narządzie wzroku.
Unieszkodliwiają wolne rodniki, które sprzyjają rozwojowi nowotworów, miażdżycy, procesów zapalnych, choroby Alzheimera.
Stosowane są w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.
Posiadają działanie antyoksydacyjne, hamują procesy starzenia komórek.
Źródła witamin: dynia, marchew, dynia, brzoskwinia, morela kiwi, papryka czerwona, natka pietruszki, brokuły, migdały, orzechy laskowe, nasiona dyni i słonecznika, olej słonecznikowy, olej rzepakowy
WITAMINA D
Wpływa na funkcjonowanie m.in. komórek β wysp trzustkowych oraz wydzielanie insuliny. Odpowiednia podaż może zmniejszać ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 (syntetyzowana po ekspozycji na promienie słoneczne).
Źródło witaminy: łosoś, makrela, sardynka, tran, jaja
SKŁADNIKI MINERALNE MAJĄCE WPŁYW NA ZAPOBIEGANIE POWIKŁANIOM CUKRZYCY, ZESPOŁOWI STOPY CUKRZYCOWEJ:
W cukrzycy szczególną uwagę należy zwrócić na chrom, cynk i żelazo (mikroelementy) oraz magnez i wapń (makroelementy). Składniki te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich rola w organizmie jest bardzo ważna – biorą udział w procesach przemiany materii, w metabolizmie witamin, wytwarzaniu i regeneracji składników komórek, procesach aktywacji przemian biochemicznych oraz regulują procesy hormonalne i enzymatyczne. Składniki te muszą być dostarczone do organizmu wraz z pożywieniem.
CYNK
- odgrywa ważną rolę w metabolizmie komórkowym
- bierze udział w regulacji syntezy białek i węglowodanów
- chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych
- poprawia funkcjonowanie insuliny
- wykazuje działanie immunostymulujące
Źródło: Mięso, mleko i jego przetwory, wątroba, jaja, produkty zbożowe z pełnego przemiału.
ŻELAZO
- jest składnikiem hemoglobiny
- chroni przed działaniem wolnych rodników
- to niezbędny składnik do prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz regeneracji tkanek
- niedobór żelaza wywołuje niedokrwistość
- występowanie niedokrwistości w cukrzycy wiąże się z większym ryzykiem rozwoju powikłań, takich jak nefropatia, retinopatia i niewydolność serca
- stymuluje odporność
Źródło: Podroby, przetwory mięsne z krwią, ryby, orzechy, rośliny strączkowe.
MAGNEZ
- reguluje metabolizm węglowodanów i wytwarzanie energii
- działa pozytywnie zwłaszcza na układ sercowo-naczyniowy, mięśniowy i nerwowy
- niedobór magnezu może spowodować m.in. insulinooporność, zaburzenia nerwowe, zaburzenie snu, osłabienie, depresję, skurcze mięśni
- wpływa na funkcjonowanie wielu układów i narządów w organizmie
- stężenie magnezu w komórkach jest regulowane przez insulinę
Źródło: Kasza gryczana, kakao, zielone części roślin, kiełki zbóż, nasiona roślin strączkowych.
WAPŃ
- jest niezbędny w procesie wydzielania insuliny
- od jego obecności zależy właściwa odpowiedź komórek trzustki na wzrastające stężenie cukru we krwi
Źródło: Mleko i jego przetwory, fasola biała, soja, jarmuż, migdały, mak, otręby pszenne
CHROM
- bierze udział w procesach metabolicznych
- bierze udział w ochronie komórek przed wolnymi rodnikami
- wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego
Źródło: Orzech brazylijski, rośliny strączkowe, czosnek, nabiał, podroby, ryż, ryby morskie.
Znaczącą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu chorych na cukrzycę odgrywają odpowiednie nawyki żywieniowe. Prawidłowo dobrana dieta stanowi podstawowy czynnik prewencji i leczenia cukrzycy, jej powikłań oraz współistniejących zaburzeń metabolicznych. Celem leczenia za pomocą diety jest redukcja groźnych powikłań cukrzycy, co przekłada się na poprawę jakości i wydłużenie czasu życia chorych.
Opracowanie merytoryczne:
mgr Małgorzata Pietrzak – Brzoznowska, dietetyk, psychodietetyk, edukator ds. diabetologii, fundator Fundacji Setebaid
Mazurskie Centrum Edukacji i Specjalistycznej Opieki Medycznej DIA.MED w Ełku
Fundacja Setebaid
Diagnosis S.A.
